Theo phong tục truyền thống cuội nguồn của người Nước Ta, vào ngày Tết Hàn thực, những mái ấm gia đình thường sẵn sàng chuẩn bị bánh trôi, bánh chay để dâng lên bàn thờ cúng để cầu mong tổ tiên .
Theo nghĩa chữ Hán, ” Hàn ” là lạnh, ” thực ” là ăn, ” Tết Hàn thực ” là tết ăn đồ lạnh. Phong tục truyền thống này có nguồn gốc theo một câu truyện ly kỳ truyền tụng nhiều đời .Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu ( 770 – 221 ), Vua Tấn Văn Công nước Tấn gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề, mai ở nước Sở. Một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi theo phò Vua trên đường lánh nạn, lương thực hết sạch đã phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng Vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng .
Giới Tử Thôi theo phò Vua Tấn Văn Công trong vòng 19 năm, cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi vương, trở về làm Vua nước Tấn, phong thưởng rất hậu cho những người có công nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi.
Dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang những sắc thái riêng. Ảnh: LĐOGiới Tử Thôi cũng không oán giận gì, cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói. Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm nhưng vì là người không tham danh vọng, Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng, Vua ra lệnh đốt rừng nhằm mục đích thúc ép Tử Thôi quay về. Không ngờ Tử Thôi quyết chí, 2 mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng. Hôm ấy là ngày 3.3 Âm lịch .Nhà Vua hối hận cho lập miếu thờ. Hàng năm, cứ đến 3.3 Âm lịch dân bị cấm dùng lửa nấu ăn, ngay cả việc làm cỗ cúng cũng phải làm từ hôm trước, đây được coi là ngày Tết Hàn thực .Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang những sắc thái riêng. Đây là một dịp để người Việt hướng về nguồn cội, tưởng niệm ân tình tổ tiên. Vào ngày này, người Việt không kiêng lửa, vẫn nấu nướng thông thường. Điều đặc biệt quan trọng, người Việt còn phát minh sáng tạo nên bánh trôi, bánh chay là những thức ăn nguội tượng trưng cho Tết Hàn thực .